Terug naar overzicht

18 november 2025

Mechanismen voor het beter gebruik maken van de groene leefomgeving

In stedelijke omgevingen zijn groene ruimten, zoals parken, tuinen en speelplaatsen, van belang voor de mentale en fysieke gezondheid: ze bieden ruimte voor rust, ontspanning, beweging en ontmoeting. Interventies om groen uit te breiden en te verbeteren kunnen de gezondheid bevorderen, omdat ze zorgen voor een toename van het gebruik van groen. Met name in kwetsbare wijken, waar zowel de leefomgeving als de gezondheid onder druk staan, zijn interventies in het groen erg waardevol. Maar juist in die kwetsbare wijken blijven de verwachte gezondheidseffecten van groene interventies vaak uit. De vraag is hoe inwoners van kwetsbare wijken wél kunnen profiteren van de positieve gezondheidseffecten van groene interventies.

Om te onderzoeken welke contextuele factoren en mechanismen hieraan ten grondslag liggen is een realist review uitgevoerd. Dit is een vorm van literatuuronderzoek waarbij niet alleen wordt gekeken naar tekstuele bronnen, maar ook de kennis van bewoners en andere stakeholders wordt opgehaald om een antwoord te geven op de onderzoeksvraag. Gedurende anderhalf jaar is samen met bewoners van twee kwetsbare wijken in Leiden gekeken hoe zij zelf het groen ervaren en op welke manier ze hier meer gebruik van zouden kunnen maken. Daarnaast zijn diverse professionals uit het zorg-, het sociale- en het fysieke domein betrokken bij het beantwoorden van deze vraag. Voor meer informatie over de gehele opzet van het onderzoek verwijzen wij u naar het eerdere nieuwsbericht.

Mechanismen voor beter gebruik van de groene leefomgeving

Onze resultaten tonen aan dat bepaalde elementen essentieel zijn om bewoners vaker naar buiten te krijgen en het groen effectief te benutten:

1. Allereerst is ruimte voor ontmoeting in het groen van belang. Denk hierbij aan centrale ontmoetingsplekken, die deze sociale interactie bevorderen. Dit versterkt de sociale verbinding en vermindert gevoelens van eenzaamheid en stress. Dit verbetert het mentaal welbevinden. Het gaat hierbij om multifunctionele plekken waarbij ruimte is voor rust, ontspanning, beweging én ontmoeting.
2. Ten tweede zorgen de kwaliteit en diversiteit van het groen – bijvoorbeeld kleur, variatie en esthetiek – voor rust, ontspanning en herstel. Dit verlaagt gevoelens van stress en geeft meer energie. We zien in kwetsbare wijken veel ‘anoniem’ groen; denk hierbij aan grote grasvelden zonder functie of donkere, dichtbegroeide paadjes. Deze plekken sluiten veelal niet aan bij de leefwereld, behoeften en wensen van de bewoners, die juist gebaat zijn bij plekken die uitnodigen tot recreatie (tot rust komen), ontmoeting en beweging (zie het eerste mechanisme).
3. Hierbij is het gevoel van veiligheid cruciaal: groene ruimten die open, aantrekkelijk en goed verlicht zijn, zullen weinig geschikt zijn voor criminele activiteiten zoals dealen en overvallen, waardoor bewoners minder ongemak en angst ervaren en meer gebruik van de groene ruimte zullen maken.
4. In lijn met het vorige mechanisme zien we ook dat schoon en goed onderhouden groen, vrij van afval of hondenpoep, het gebruik van de omgeving vergroot. Ook dit draagt bij aan de mentale en fysieke gezondheid.
5. Toegankelijkheid en bereikbaarheid stimuleren bewegen in de wijk: denk aan wandelroutes, bankjes en verspreid groen. Dat bevordert niet alleen lichamelijke activiteit, maar vergroot ook sociale veiligheid en interactie tussen bewoners. Vooral spontane ontmoetingen ontbreken vaak in kwetsbare wijken, omdat er geen of weinig ruimte is voor terloops, spontaan contact.
6. Speelplekken voor kinderen zorgen voor meer beweging en sociale interactie. Dit bevordert niet alleen de gezondheid van kinderen, maar ook die van ouders, doordat het mensen bij elkaar brengt.
7. Als laatste zien we dat bewustwording en kennis over groen essentieel is. We zagen tijdens het onderzoek dat niet alle bewoners weten wat er allemaal mogelijk is in de buurt, laat staan hoe bewoners zelf invloed uit kunnen oefenen op het groen. Door met elkaar in gesprek te gaan, ontstaat al een eerste bewustwording van de groene leefomgeving. Met name sleutelfiguren in de wijk spelen hierbij een belangrijke rol, doordat zij anderen kunnen attenderen op de mogelijkheden. Ook ligt hier een rol weggelegd voor professionals vanuit zowel het sociale als fysieke domein om op een laagdrempeligere manier informatie te verschaffen over de mogelijkheden voor bewoners om hun eigen wijk te vergroenen. De wil is er vaak, maar de weg is nog lastig te vinden.

Het moestuinproject Punica Oase van de gemeente Leiden, waar ons project goed bij kon aansluiten (in een volgend nieuwsbericht hierover meer). 

Samenwerking als sleutel tot succes

De kern van succesvol gebruik van de groene leefomgeving ligt in het aansluiten bij de leefwereld van bewoners, hun wensen en behoeften. Daarom is nauwe samenwerking tussen bewoners en professionals uit zowel het fysieke als sociale domein cruciaal voor het creëren van een gezondere, sociale leefomgeving.  

Voor meer informatie over het onderzoek verwijzen wij u naar het eerdere nieuwsbericht.