Terug naar overzicht

17 december 2023

Signalement: kansen voor onderzoek naar publieke gezondheid

Het AWPG platform “Verkenning, ontwikkelingen & andere netwerken” is een nieuwe rubriek gestart waarin relevante ontwikkelingen in de publieke gezondheid en uit andere netwerken worden gevolgd en gedeeld. Zo kunnen we aanhaken en/of gebruik maken van inzichten en kansen uit het veld van de publieke gezondheid en al bestaande initiatieven uit andere netwerken.

In dit nieuwsbericht besteden we aandacht aan 4 rapporten:

► 1. Strategische kennisagenda Leefstijl in de Zorg  ► 2. Vooruitblik Volksgezondheid Toekomstverkenning 2024 ► 3. Kennissynthese. Verslaving aan middelen. ► 4. Op weg naar effectieve kennissamenwerking. Infrastructuren, culturen en werkwijzen.

►1. Strategische kennisagenda Leefstijl in de Zorg | Coalitie Leefstijl in de zorg | nov 2023

In de Strategische Kennisagenda staat welke belangrijke kennishiaten met hoge prioriteit geadresseerd moeten worden om leefstijl optimaal te kunnen inzetten als integraal onderdeel van de zorg. De agenda is richtinggevend voor de ZonMw subsidieoproep die in januari 2024 verschijnt.

Onder ‘leefstijl’ wordt gedrag verstaan waarvoor een relatie met goede gezondheid of met gezondheidsproblemen is vastgesteld. Het omvat het geheel van voeding, beweging, ontspanning, slaap, reductie van blootstelling aan toxische stoffen (bv. genotsmiddelen) en hieraan gerelateerde psychosociale en omgevingsfactoren.

De gesignaleerde kennishiaten hebben betrekking op 4 onderwerpen:

1. Duurzame gedragsverandering: Bevordering van gezond gedrag op de langere termijn.
2. Implementatie: Optimalisatie van de evaluatie van implementatie en effectiviteit van leefstijlinterventies.
3. Biologische mechanismen: Beter begrip van de effecten van leefstijlinterventies op ziekteactiviteit en kwaliteit van leven.
4. Gezondheidsdata-infrastructuur: Toegankelijke data via een optimale gezondheidsdata-infrastructuur voor burgers, zorgprofessionals, onderzoekers, gemeente en zorgverzekeraars voor monitoring en evaluatie.

Naast de kennisvragen per onderwerp zijn ook onderwerp-overstijgende aandachtspunten en verbetermogelijkheden geformuleerd voor toekomstig onderzoek op het gebied van leefstijl in de zorg. Deze omvatten aandacht voor kwetsbare groepen, co-creatie en innovaties zoals artificial intelligence, eHealth, blended care en real world data-gebruik.

Klik hier voor het hele rapport.

►2. Opgaven voor volksgezondheid en zorg op weg naar 2050. Vooruitblik Volksgezondheid Toekomstverkenning 2024. | RIVM | okt 2023

Het RIVM blikt elke vier jaar vooruit op ontwikkelingen in de volksgezondheid en zorg op verzoek van het ministerie van VWS. Vanwege de vervroegde verkiezingen in november 2023 en de kabinetsformatie worden alvast de inzichten gegeven die er tot die tijd zijn.

De zorg in Nederland en onze gezondheid krijgen tot 2050 te maken met drie grote opgaven:

1. Het verbeteren van de gezondheid van álle inwoners van Nederland.
2. Het mogelijk maken van goede zorg en ondersteuning bij een stijgende en steeds complexere zorgvraag en toenemend tekort aan professionals en mantelzorgers.
3. De impact van klimaat op gezondheid en leefomgeving. Meer groene ruimte en meer water in de leefomgeving is nodig voor verkoeling en biedt tegelijk gelegenheid tot bewegen en ontmoeten. Een win-win aanpak vanuit de Health in All Policies gedachte draagt zo bij aan een gezonde leefstijl en aan een verbeterde kwaliteit van de leefomgeving.

De volledige Volksgezondheid Toekomstverkenning verschijnt in juni 2024 (VTV-2024). Klik hier voor het hele rapport.

►3. Kennissynthese. Verslaving aan middelen. | IVO & Amsterdam UMC | juli 2023

Om te bepalen aan welk toekomstig verslavingsonderzoek behoefte bestaat, heeft ZonMw zicht nodig op bestaande kennis en breed gedragen onderzoeksprioriteiten. Deze kennissynthese bevat een inventarisatie van kennis, kennishiaten en een prioritering van actuele onderzoeksvragen over verslaving aan de meest gebruikte middelen (alcohol, tabak, cannabis, cocaïne, opiaten en amfetamines).

Het rapport concludeert dat de impact van verslaving op de maatschappij en volksgezondheid onverminderd groot is en dat de prevalentie van problematisch gebruik niet of nauwelijks daalt. Duidelijk is dat alcohol en tabak de meeste schade veroorzaken.

Er bestaat een breed gedragen behoefte aan verdiepend en aanvullend onderzoek op vrijwel alle deelgebieden van verslaving, van monitoring van middelengebruik, evaluatie van overheidsbeleid tot kennis over de etiologie van verslaving en het bereiken van (kwetsbare) doelgroepen voor preventie.

Financieringsmogelijkheden voor wetenschappelijk onderzoek naar verslaving zijn beperkt in vergelijking tot andere hersen-gerelateerde aandoeningen en staan in schril contrast met de grote impact die verslaving heeft. De auteurs pleiten voor de oprichting van een Nationaal Fonds Verslaving (NFV) dat, naar Frans model, dat wetenschappelijk onderzoek financiert vanuit een klein deel van de accijnsopbrengsten uit de verkoop van tabak en alcohol en uit de kansspelbelasting. Kijk hier voor het hele rapport.

►4. Op weg naar effectieve kennissamenwerking. Infrastructuren, culturen en werkwijzen. | ZonMw & Health Campus Den Haag | jan 2023

Wetenschappelijk onderzoek en innovatie kan langs verschillende routes en via verschillende mechanismen maatschappelijke impact genereren (impact pathways). Een belangrijke sleutel om de impact van onderzoek en innovatie te vergroten in termen van (tussentijdse) kennisbenutting, ligt in productieve interacties tussen partijen.

ZonMw heeft onderzoekers van de Health Campus Den Haag gevraagd te onderzoeken hoe onderzoekers en relevante stakeholders/burgers effectief kunnen samenwerken. Zij keken hiervoor naar ZonMw-gefinancierde participatieve kennisinfrastructuren. Dit zijn duurzame, niet-vrijblijvende samenwerkingsverbanden waarin kennis wordt gedeeld, partijen worden verbonden, gezamenlijk kennis wordt ontwikkeld en lerende praktijken worden gestimuleerd. Voorbeelden van participatieve kennisinfrastructuren zijn academische werkplaatsen, consortia, leernetwerken, living labs en ziekte-/zorggebonden netwerken. Ook de AWPG-en zijn in het onderzoek betrokken.

Het rapport bevat een analyse van condities en bevorderende factoren voor effectieve samenwerking binnen participatieve kennisinfrastructuren, een reeks aanbevelingen om die te stimuleren én inspirerende voorbeelden uit de (internationale) praktijk.

Op basis van het onderzoek zijn er 8 condities voor goede kennissamenwerking te onderscheiden:

1. Transdisciplinair onderzoek
2. Het definiëren van gedeelde ambitie
3. Recht doen aan ieders belangen
4. Investeren in de persoonlijke relaties met alle betrokken partijen (formeel/informeel)
5. Een professionele organisatie of structurering
6. Een betekenisvol samenwerkingsproces
7. Wederzijds vertrouwen
8. Voldoende tijd voor en continuïteit van de samenwerking

Zonder deze condities of werkzame mechanismen is het aannemelijk dat samenwerking niet goed van de grond komt en niet of tot minder impact leidt. Van de 8 succesfactoren die uit het onderzoek kwamen, springt er voor projectleider Jet Bussemaker één uit als de belangrijkste. “Voldoende tijd voor de continuering van de samenwerking” vertelt zij.

Een betekenisvolle samenwerking is geen kwestie van een paar maanden of jaren. Vertrouwen komt te voet en gaat te paard, dus je hebt tijd nodig om elkaar te leren kennen.

Jet Bussemaker

Kijk hier voor het rapport, infographic en interview.